Jak powszechnie wiadomo „prawie” robi wielką różnicę. Wieloletnie starania rolniczego samorządu o normalność w naszym kraju w odniesieniu do rolnictwa przynoszą czasami jakieś małe nadzieje, że jednak u nas też może być normalnie. Od początku istnienia Świętokrzyskiej Izby Rolniczej jeździmy na Zachód na różne wyjazdy studyjne, sami je też organizowaliśmy dla licznych rzeszy rolników. Patrzymy na te możliwości, jakie są w normalnych warunkach, te które dodatkowo dała obecność w Unii Europejskiej. Jesteśmy w tej Unii od już prawie 13 lat i może wreszcie się uda, tak, mamy takie nadzieje, już nie pierwszy raz. Pierwszy raz to było jeszcze za poprzedniej ekipy rządzącej, kiedy zaczęły się zmiany prawne umożliwiające sprzedaż przetworzonych produktów rolnych we własnym gospodarstwie.

Niestety powstał bubel prawny, który rozbudził tylko apetyty i nadzieję. Nie ma gorszej rzeczy jak brak spełnienia, w tym wypadku nadziei na to, że w Polsce rolnicy będą mogli przetwarzać swoją żywność i ją sprzedawać. Piętą achillesową są ciągle zwłaszcza produkty roślinne i mieszane. Obecna ekipa rządząca dokonała korekt w tych pracach prowadzonych w ministerstwie i parlamencie od kilku lat, wprowadzając korzystne zmiany ale w dalszym ciągu brak interpretacji, wiele jest niejasności. Nie udało się też wprowadzić szerszego zakresu sprzedaży czyli możliwości odsprzedaży restauratorom, szkołom, stołówkom, nad czym ubolewamy , szczególnie, że taka sprzedaż zwłaszcza dla restauracji (dobrych) ma miejsce (ale odbywa się w szarej strefie). Nie wiadomo o co chodzi, pewnie jak zawsze o pieniądze, tych w których miejsce rolnicze produkty by weszły.
Zmiana przepisów wprowadzająca możliwość sprzedaży produktów rolniczych przetworzonych w gospodarstwie, funkcjonująca pod nazwą rolniczy handel detaliczny, stała się faktem od 1 stycznia 2017r. Jednak w dalszym ciągu brak całkowitej jasności co do tych przepisów. Z podziwem patrzę na to, że udało się wreszcie dokonać tej zmiany, która w naszych polskich warunkach, zwłaszcza mentalnych na wyższych szczeblach zarządzania, jest naprawdę godna podziwu i jest dobra. Jestem świeżo po szkoleniu w Centrum Doradztwa Rolniczego w Radomiu. Szkolenie świetnie zorganizowane i nie uroniłam ani minuty z jego przebiegu, zwłaszcza co do przekazywanych treści. Wykładowcy – przedstawiciele poszczególnych departamentów Ministerstwa Rolnictwa, GIJHARS, Głównego Inspektoratu Weterynaryjnego i Głównego Inspektoratu Sanitarnego – bardzo profesjonalnie przedstawili tematy z poszczególnych działów. Wszak to temat bardzo złożony, szkoda tylko, że te zmiany dzieją się w takim pośpiechu, że za mało są konsultowane z praktykami, czyli właśnie zainteresowanymi osobami np. izbami rolniczymi, w których rolnicy już mają praktyczne pytania i wnioski, z życia wzięte, bo na trudności napotykają i potrzebują konkretnych odpowiedzi. Niestety, mimo bardzo obszernych odpowiedzi na moje i innych osób uczestniczących w szkoleniu pytania, nie do końca jesteśmy usatysfakcjonowani, bo odpowiedzi są cząstkowe i dotyczą tylko kompetencji poszczególnych inspekcji lub departamentów a temat należy traktować całościowo i tego oczekujemy od Ministerstwa Rolnictwa. Chcemy jasnej interpretacji prawa w zakresie rolniczego handlu detalicznego.
Ta nowa forma sprzedaży rolniczej, zwana rolniczy handel detaliczny będzie funkcjonować dodatkowo jako odrębna forma sprzedaży żywności przez rolników. Dotychczas istniejąca sprzedaż bezpośrednia i dostawy bezpośrednie, dotyczące produkcji pierwotnej, czyli nieprzetworzonej będą funkcjonować nadal, nadal będzie także uproszczona forma działalności gospodarczej czyli MOL dotycząca produktów zwierzęcych przetworzonych na niewielką skalę. Rolniczy handel detaliczny dotyczy zbywania żywności konsumentowi finalnemu bez pośrednictwa, przy czym żywność ta ma pochodzić w całości lub części (co najmniej 50%) z własnej hodowli , uprawy lub chowu. Może to być żywność przetworzona i nie przetworzona. Ilości zbywanej żywności w ramach RHD są limitowane. Limity te określone są w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Poz. 2159 z dnia 16 grudnia 2016 r. Rolnik zobowiązany jest do dokumentowania dziennej sprzedaży w ewidencji uproszczonej, prowadzonej we własnym zakresie. W tej ewidencji zapisane muszą być po każdej sprzedaży narastająco od początku roku – rodzaj produktu, wielkość sprzedaży, wartość tego produktu. Ewidencja dla celów podatkowych musi być przechowywana w gospodarstwie przez 5 lat. Roczna wartość sprzedaży przetworzonej żywności w ramach RHD zwolniona z podatku nie może przekroczyć 20 tys. zł. Po przekroczeniu tej kwoty rolnik zobowiązany jest do zgłoszenia w urzędzie skarbowym, rejestracji sprzedaży poprzez kasę fiskalną i płacenia podatku w formie 2% ryczałtu lub na zasadach ogólnych do 150 tys. euro bez konieczności rejestracji działalności gospodarczej jako przedsiębiorca. Do produkcji żywności, jej przetwarzania w ramach rolniczego handlu detalicznego rolnik nie może nikogo zatrudnić, może ją produkować sam i przy pomocy najbliższej rodziny.
Rolnika prowadzącego sprzedaż w ramach rolniczego handlu detalicznego obowiązują podstawowe wymagania w zakresie bezpieczeństwa żywności wprowadzanej do obrotu. Są to wymagania wprowadzone przez Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 852/2004 w sprawie higieny środków spożywczych (Dz.Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 1, z późn. zmianami- Dz. Urz.). dla tego rodzaju produkcji – w warunkach kuchni domowej – przepisy te przewidują pewne odstępstwa. Zamiast wymogów określonych w załączniku II w rozdziale II, obowiązują wymogi określone w rozdziale III czyli uproszczone wymogi higieniczne. Są to jednak wymagania podstawowe, które określają jedynie ogólne wymogi, pozostawiają pewną swobodę w ich spełnianiu. Rolnik mający zamiar wprowadzić w swoim gospodarstwie rolniczy handel detaliczny, mający w tym zakresie wątpliwości powinien pozostawać w kontakcie z Powiatowym Inspektoratem Sanitarnym lub Powiatowym Inspektoratem Weterynaryjnym, w zależności od rodzaju przetwarzanej żywności. Przy czym jeżeli w skład produktu gotowego wchodzi część pochodząca ze zwierząt np. farsz, jaja, to już taki rodzaj żywności podlega pod inspektorat weterynarii.
Należy dodać, że przepisy dotyczące rolniczego handlu detalicznego to nie jedna ustawa. W związku z tym podaję główne kluczowe odnośniki do tych przepisów. Jeśli chodzi o ich interpretację, nie ma całkowitej jasności, gdyż inspekcje i departamenty muszą jednolite stanowisko jeszcze uzgodnić. W dalszej części przedstawię jeszcze odpowiedzi na pytania i wyjaśnienia jakie udało mi się uzyskać na szkoleniu w CDR.
Przepisy prawne dot. RHD:
- Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników
- Rozporządzenie MRiRW z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania
- Rozporządzenie MRiRW z dnia 15 grudnia 2016 r. w sprawie sposobu ustalania weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego (Dz. U. poz.2161)
- Rozporządzenia MRiRW z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie rejestru zakładów produkujących produkty pochodzenia zwierzęcego
- Wyciąg z rozporządzenia (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r./ rozdział III.

Wyjaśnienia do w/w przepisów:

1. Poza ewidencją do celów podatkowych rolnik jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji do celów bezpieczeństwa żywności( może to być ta sama ewidencja uzupełniona o rubryki ale wygodniej będzie prowadzić 2 odrębne – przepisy tego nie regulują), którą dla tych celów trzeba przechowywać przez 2 lata.
2. Woda z własnych ujęć w gospodarstwie rolnym przetwarzającym żywność i sprzedającym ją w ramach RHD powinna być badana laboratoryjnie w odstępach określanych przez SANEPID.
3. Jeśli chodzi o bezpieczeństwo żywności trzeba postępować tak, aby przewidywać zagrożenia na każdym etapie produkcji i dystrybucji i eliminować te zagrożenia. Inspekcja sanitarna deklaruje w tym zakresie podejście zdroworozsądkowe. Nie dopuszczać do krzyżowania się dróg produkcji brudnych i czystych.
4. Sprawy zwolnienia z podatku dochodowego- na podst. Poz.2032 Dz.U. z 2016 roku Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych – rolniczy handel detaliczny został zakwalifikowany jako przychody z innych źródeł.

5. Przy przetwarzaniu i sprzedaży produktów rolnik nie może zatrudniać osób ani zlecać wykonania tych prac, za wyjątkiem uboju zwierząt rzeźnych, w tym również rozbioru, podziału i klasyfikacji mięsa, przemiału zbóż , wytłoczenia oleju lub soku oraz sprzedaży podczas festynów, targów przez rolnika prowadzącego działalność w ramach rolniczego handlu detalicznego.

Pytania i odpowiedzi:

1. Czy można sprzedawać żywność sąsiada?
Tak, ale tylko na kiermaszach, targach, wystawach i pod warunkiem prowadzenia dokumentacji (ewidencji – ilość sprzedana, data, przez kogo, wartość ), która musi być przekazana właścicielowi niezwłocznie po powrocie z imprezy.
2. Czy urządzenia do przetwarzania np. tłocznia mobilna muszą być własnością rolnika. Czy mogą być wspólną własnością kilku rolników?
W tym przypadku, nie ma przeszkód aby produkować w gospodarstwie rolnika sok czy inne przetwory o ile urządzenie można przewieźć do gospodarstwa i pod warunkiem, że jest zatwierdzone przez Inspekcję Sanitarną.
3. Czy dżemy lub inne przetwory wyprodukowane w inkubatorze przetwórczym mogą być sprzedawane przez rolnika w ramach RHD?
Niestety, z odpowiedzi P. Dyrektor Aleksandry Szelągowskiej z Dep. Finansów MRiRW wynika, że to nie będzie możliwe, gdyż przetwarzanie odbywa się poza gospodarstwem rolnika. Natomiast z odpowiedzi P. Dyrektor Moniki Jarzębskiej dowiedzieliśmy się, że ze strony Głównego Inspektoratu Sanitarnego nie ma żadnych przeszkód. Wydaje się, że odpowiedź nie jest do końca przesądzona ale wymaga to dalszych wyjaśnień.
4. Czy będzie możliwe wprowadzanie żywności przetworzonej w gospodarstwie w ramach RHD do restauracji, szkół, stołówek?
Nie, nie będzie to możliwe. W ramach RHD rolnik może zbywać produkty tylko konsumentowi ostatecznemu bez pośredników.
5. Czy rolnicy będący płatnikami VAT, mogą zbywać swoje produkty w ramach RHD?
Tak, nie ma w tym wypadku kolizji prawnej. Trzeba tylko zwracać uwagę na to ograniczenie sprzedaży do 20 tys. zł.
6. Czy w ramach RHD możliwe jest prowadzenie sprzedaży przez internet?
Tak, jest to możliwe, pod warunkiem zapewnienia odpowiednich warunków zapewniających bezpieczeństwo zdrowotne tej żywności. Na każdym etapie sprzedaży to rolnik odpowiada za bezpieczeństwo zdrowotne produktów przez siebie sprzedawanych określonym sposobem. We wniosku o rejestrację w Inspekcji sanitarnej należy podać także ten sposób sprzedaży. Podobnie przy sprzedaży (transport samochodem) pod drzwi klienta także należy podać te informacje we wniosku i nr rejestracyjny takiego pojazdu.
7. Czy w ramach RHD można sprzedawać potrawy grupom na zamówienie np. zakładu pracy, szkolenie itp.?
Nie, nie jest to możliwe. Tylko konsument ostateczny może kupować produkty sprzedawane w ramach RHD.

Ewa Borycka
Główny specjalista ds. agroturystyki i wiejskiego gospodarstwa domowego
w Świętokrzyskiej Izbie Rolniczej