06/25 2009

Pytania o przyszłość polskiej wsi

Spotkanie w Kielcach, które odbyło się 19 grudnia 2008 roku organizowane było przez Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich oraz współorganizowane przez Świętokrzyską Izbę Rolniczą oraz Ośrodek Promowania i Wspierania Przedsiębiorczości Rolnej w Sandomierzu. Sfinansowane on zostało ze środków Funduszu Partnerstwa oraz Fundacji Wspomagania Wsi.

 

Spotkanie w Kielcach, które odbyło się 19 grudnia 2008 roku organizowane było przez Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich oraz współorganizowane przez Świętokrzyską Izbę Rolniczą oraz Ośrodek Promowania i Wspierania Przedsiębiorczości Rolnej w Sandomierzu. Sfinansowane on zostało ze środków Funduszu Partnerstwa oraz Fundacji Wspomagania Wsi.

Na spotkanie zaproszeni zostali przedstawiciele organizacji i instytucji zajmujących się rozwojem obszarów wiejskich z województw: świętokrzyskiego, małopolskiego, mazowieckiego, lubelskiego, podkarpackiego, łódzkiego i śląskiego. Łącznie na sali było obecnych ponad 60 osób (wobec oczekiwanych 40-50) - przedstawicieli urzędów marszałkowskich, lokalnych organizacji wiejskich i starostw powiatowych. Obecna była liczna reprezentacja Izb Rolniczych i przedstawicieli producentów rolnych.

Spotkanie poprzedzone zostało szeroką akcją informacyjną prowadzoną przez partnerów regionalnych FAOW. Stosowna informacja zamieszczona była na stronie www.faow.org.pl i w biuletynie FAOW. Uczestnicy zostali zaproszeni do udzielenia odpowiedzi na „Sześć pytań o przyszłości polskiej wsi".

FAOW z udziałem ekspertów przygotował następujące pytania: Jakie źródła utrzymania dla mieszkańców wsi? Ilu z nich będzie mogło utrzymać się z rolnictwa? Jak skuteczniej tworzyć pozarolnicze źródła dochodu dla mieszkańców wsi? Jakie inne funkcje gospodarstw poza produkcją rolną powinny być wspierane i finansowane? Jak wyrównać szanse edukacyjne mieszkańców wsi? Jaki model edukacji szkolnej i przedszkolnej? Jakie najważniejsze wyzwania dla edukacji dorosłych? W jakiej wsi chcemy żyć i jaką pozostawić następnym pokoleniom? Jak pomóc mieszkańcom wykorzystać walory krajobrazowe i środowiskowe? Jak wprowadzić ład w przestrzeni wiejskiej? Jak wzmacniać aktywność społeczną mieszkańców wsi i procesy samoorganizacji? Co należy uczynić, aby środki publiczne - krajowe i unijne - były efektywnie wykorzystane dla rozwoju obszarów wiejskich? Jak zapewnić uwzględnienie lokalnych priorytetów?

Merytoryczną część spotkania rozpoczęła Urszula Budzich-Szukała, wprowadzając uczestników spotkania w założenia debaty i zaprezentowała „6 pytań na temat przyszłości polskiej wsi".

W panelu dyskusyjnym udział wzięli: przedstawiciel Świętokrzyskiej Izby Rolniczej dr Janusz Suszyna, przedstawiciel Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA Tomasz Wołek, przedstawiciel Świętokrzyskiego Biura Rozwoju Regionalnego Joanna Kupis, dyrektor regionalnego oddziału KRUS Zbigniew Banaśkiewicz, przedstawiciel FAOW Urszula Budzich-Szukała. Dyskusję moderowała Halina Siemaszko z Ośrodka Promocji i Wspierania Przedsiębiorczości Rolnej w Sandomierzu.

W swoim wystąpieniu dr J.Suszyna podkreślił znaczenie mieszkańców we współdecydowaniu o rozwoju wsi Mówiąc o tym wyraził nadzieje na stworzenie w przyszłym okresie programowania „Obszarów wiejskich przyjaznych mieszkańcom". Wyraził także potrzebę dokonania analizy SWOT polskiej wsi w celu określenia, jakie są jej zagrożenia i jak możemy ją chronić. Jako główne zagrożenia mówca z Sandomierza wymienił m.in. GMO, przedsiębiorstwa eliminujące rodzimych producentów, wyludnienie wsi oraz zalesianie/zakrzaczenie krajobrazu wiejskiego.

Jako szanse określił dbanie o producentów owoców miękkich, wzmacnianie szans edukacyjnych na obszarach wiejskich poprzez system stypendiów, wspieranie przedszkoli wiejskich, wzmocnienie doradztwa, nauki zawodu, wsparcie prawne i finansowe odnawialnych źródeł energii oraz wzmocnienie i wspieranie aktywności lokalnej a także działań wspólnych mieszkańców.

Drugi z panelistów T. Wołek postawił pytanie, jaki model gospodarstwa powinien być priorytetowy w Polsce? Gospodarstwa duże o powierzchni 50 h (uznawane za efektywne ekonomicznie przez IERGŻ), czy mniejsze gospodarstwa, które dostarczają dobra publiczne? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta ze względu na brak mechanizmów wyceny efektów zewnętrznych jakie wsi dają małe gospodarstwa.

Joanna Kupis podkreśliła rolę programu Leader w animowaniu życia społecznego i zmianie oblicza wsi. W województwie świętokrzyskim jest 18 lokalnych grup działania, które swoim zasięgiem obejmują wszystkie gminy województwa. Pozytywnie oceniła mechanizm gospodarowania środkami publicznymi - jaki wypracował program Leader - poprzez działanie planowe.

Podkreśliła wagę problemu następującej bezstylowości wsi, zmiany jej tożsamości na skutek narzucania jej miejskiego stylu, a także braku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Zwróciła uwagę na pozytywne przykłady rozwiązania problemu ludzi starszych na wsi, poprzez adaptowanie nieużywanych przestrzeni publicznych - budynków na domy spokojnej starości i hospicja.

Ostatni z panelistów Z. Banaśkiewicz podkreślił potrzebę stabilnej polityki rolnej, która przeciwdziałałaby częstym zmianom koniunktury na rynku rolnym, dotkliwie doświadczanej przez rolników oraz stabilnej polityki podatkowo-finansowej (ZUS i KRUS) skierowanej do rolników, którzy nierzadko chcą prowadzić działalność gospodarczą. Dodał też że jego zdaniem programy rozwoju obszarów wiejskich powinny być regionalne,charakter regionu warunkuje potrzeby pomocowe.

Dyskusja była chwilami bardzo gorąca i - ze względu na rodzaj uczestników - dotyczyła w znacznym stopniu tematyki rolniczej. Dyskutanci reprezentujący środowiska rolnicze wyrażali: zaniepokojenie szybkimi zmianami dotyczącymi cen produktów i innych warunków gospodarowania - podkreślali konieczność stabilnej polityki, która pozwoliłaby zapobiegać tego typu gwałtownym zmianom; podkreślali nierówne traktowanie producentów z różnych krajów UE; mówili o znaczącym wpływie innych regulacji (np. podatkowych, dotyczących KRUS) na sytuację producentów rolnych.

Poza tymi kwestiami dyskutanci wypowiadali się też na inne tematy, a które wydają się być ważne dla środowisk wiejskich, takie jak: potrzeba znalezienia odpowiedzi na pytanie, jak zapewnić godziwy dochód tym mieszkańcom wsi, którzy nie będą w stanie utrzymać się z rolnictwa;

Rola producentów rolnych w zapobieganiu zmianom klimatycznym, a także znaczenie wsi jako miejsca do mieszkania i rekreacji, kwestia jakości żywności i informacji o pochodzeniu produktów;

Konieczność zapewnienia dzieciom i młodzieży wiejskiej równych szans edukacyjnych (w tym m.in. potrzeba edukacji przedszkolnej i zachowania małych wiejskich szkół);

Konieczność dopasowania oferty szkoleniowej do potrzeb mieszkańców wsi (obecnie często jest niedopasowana), w tym także uwzględnienia sytuacji osób starszych, a także ogromną rolę jaką może pełnić doradztwo i punkty informacyjne;

Konieczność zapewnienia podstawowej infrastruktury, a także rola właściwego gospodarowania przestrzenią wiejską (w tym np. architekturą) dla jakości życia i tożsamości wsi;

Znaczenie samoorganizacji nie tylko społecznej, ale także gospodarczej (spółdzielczość, grupy producenckie);

Potrzeba stworzenia przyjaznych warunków działania organizacji pozarządowych na wsi (ocena jakościowa wniosków, zapewnienie środków na prefinansowanie);

Konieczność uwzględnienia w dysponowaniu środkami publicznymi lokalnych potrzeb i priorytetów, upowszechnienie zdecentralizowanych metod zarządzania środkami (jak to ma miejsce na przykład w podejściu Leader), a także zapewnienie obszarom wiejskim możliwości korzystania z innych funduszy niż PROW (np. środkami EFRR i EFS);

Ponadto na spotkaniu zostało przedstawione wspólne stanowisko Małopolskiej Sieci Leader dotyczące 6 pytań o przyszłość polskiej wsi - tekst w załączeniu.

Jako ostatni głos zabrał europoseł do Parlamentu UE z okręgu wyborczego małopolsko - świętokrzyskiego dr Czesław Siekierski, który zgodnie z programem powinien zasiąść w panelu dyskusyjnym, jednak z powodu innych pilnych obowiązków dotarł na spotkanie z opóźnieniem.

W swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na następujące kwestie: w inspirowaniu zmian na wsi dużą rolę mogą odegrać osoby „z zewnątrz", które przybywają na wieś i patrzą na nią z nowej perspektywy; ważne jest także upowszechnianie dobrych przykładów - konkretnych inicjatyw podejmowanych przez mieszkańców wsi;

Nie ma jednego modelu rozwoju wsi, musi on być dostosowany do lokalnej specyfiki;

- nie ma wsi bez rolnictwa, ale nie jest ono już dziś głównym kołem napędowym rozwoju obszarów wiejskich;

Niezmiernie istotnym czynnikiem jest organizacja społeczeństwa, które sprawuje nadzór nad działaniami polityków;

Działania Unii Europejskiej w rozwoju wsi, jak i w innych dziedzinach powinny być oparte o wspólne wartości.

W ramach debaty pt. „Pytania o przyszłość polskiej wsi" zostały zorganizowane jeszcze dwa spotkania regionalne: 13 stycznia 2009 w Zamku Bierzgłowskim (woj. kujawsko-pomorskie) i 17 lutego 2009 we Wrocławiu. Podsumowaniem debaty będzie konferencja ogólnopolska, która odbędzie się 4 marca w Warszawie.