Historia izb rolniczych Polsce

Geneza i rozwój samorządu rolniczego na ziemiach polskich

Początki izb rolniczych w Europie przypadają na początek XIX wieku. Ważne miejsce w historii formowania się samorządu rolniczego w Europie odegrała Francja i Niemcy.

We Francji pierwsza ustawa o izbach rolniczych Chmbres consultatives d`Agriculture została wydana w roku 1851. W ustawie tej określano, że dozór nad izbami rolniczymi będą sprawowały władze administracyjne. Ustawa ta i następne nie zostały jednak wcielone w życie. Dopiero ustawa o izbach rolniczych z 3 stycznia 1924 roku oraz dekret z 16 grudnia 1924 roku, zmodyfikowany dekretem z 18 grudnia 1925 r. wprowadziły we Francji izby rolnicze jako „zastępstwo interesów rolnictwa w skali departamentu”. Pierwsze wybory do izb rolniczych we Francji miały miejsce w 1927 roku.

Pierwsze izby rolnicze w Prusach wprowadzone zostały ustawą z 1894 roku. Izby te obejmowały terytorium jednej prowincji, a ich zadaniem była reprezentacja i obrona interesów rolnictwa i leśnictwa, popieranie wszelkich urządzeń, zakładanie i prowadzenie szkół rolniczych oraz popieranie postępu technicznego w produkcji rolnej. Ponadto miały one za zadanie współdziałanie z administracją rządowa i doskonalenie prawa gospodarczego. Pruskie izby rolnicze działalnością swoją w okresie przedwojennym położyły fundament pod rozwój kultury rolnej i były jednym z głównych filarów doskonałej organizacji ekonomicznej Niemiec.

Obok Niemiec i Francji izby rolnicze istniały także w wielu innych krajach Europy. Znane były m.in. włoskie izby rolnicze, angielskie izby rolnicze (zrzeszające organizacje rolnicze rożnego typu) oraz samorząd rolniczy w krajach skandynawskich.

W Belgii – sąsiadującej z Francją – izby rolnicze powstały w 1924 roku, w Austrii w 1922 roku, na Węgrzech w 1920 roku, w Rumunii w roku 1925.

Pierwsza izba rolnicza na ziemiach polskich powstała w Poznaniu w roku 1895. Inicjatywa utworzenia tej izby, która przyjęła nazwę Wielkopolskiej Izby Rolniczej wyszła od Niemców, a podstawę prawną do jej funkcjonowania stanowiła pruska ustawa o izbach rolniczych z dnia 30 czerwca 1894 roku. Do realizacji tej ustawy przystąpiono w sierpniu 1894 roku powołując komisje złożoną z przedstawicieli prowincjalnych stowarzyszeń rolnych niemieckich i polskich w celu przystosowania projektu statutu do warunków miejscowych. Ostatecznie sejm prowincjonalny w dniu 2 marca 1895 roku powołał do życia Izbę Rolniczą w regencji poznańskiej. Statut izby przewidywał podwójną strukturę, radę wybieraną przez wszystkich rolników oraz zarząd składający się z fachowców pracujących etatowo na różnych stanowiskach administracyjnych, organizacyjnych i doradczych. Na czele zarządu izby stanęli Niemcy. Pierwsze wybory do izby przeprowadzone zostały w końcu 1895 roku. Polacy w stosunku do tworzącego się samorządu rolniczego byli nieufni i stanowili w nim mniejszość. Obawiali się, że szkoły rolnicze prowadzone przez izby rolnicze staną się ośrodkami germanizacji. Obawiano się także, że działalność izb rolniczych ograniczy prace istniejących już zawodowych organizacji rolniczych np. Centralnego Towarzystwa Gospodarczego. Ta dezaprobata Polaków w stosunku do samorządu rolników spowodowała, że na lata 1896-99 do Rady wybrano 51 Niemców i 18 Polaków.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku historię izb rolniczych można podzielić na trzy okresy. Okres pierwszy wiązał się ze spolonizowaniem pruskich izb rolniczych i dostosowaniem ustawodawstwa pruskiego do aktualnej sytuacji politycznej i społeczno-gospodarczej Państwa Polskiego. Przejęcie Izby Rolniczej przez władze polskie miało miejsce 20 stycznia 1919 roku na mocy dekretu Naczelnej Rady Ludowej. Przejmując izbę Polacy obsadzili swoimi urzędnikami stanowiska zajmowane wcześniej przez Niemców, ale pozostawili dawną strukturę wydziałów. W pierwszym okresie działalności zlikwidowano istniejący system patronacki kółek rolniczych włączając je do bezpośredniej działalności izby. W pierwszym okresie przejęto, cieszący się dużym uznaniem w środowisku rolników polskich Poradnik Gospodarski, który stał się wspólnym organem Kółek Rolniczych i Izb Rolniczych.

W pierwszym okresie, obejmującym lata 1918 – 1928, zachodnio-polskie izby rolnicze zrobiły bardzo dużo dla podniesienia na swoich terenach techniki produkcji rolniczej i hodowlanej oraz dla oświaty rolniczej. Z inicjatywy izby poszerzono działalność oświatową o zorganizowane nowe towarzystwa takie jak: Związek Konia Szlachetnego, Związek Wielkopolskich Hodowców Trzody Chlewnej, Towarzystwo Ogrodnicze, Związek Bartników i Związek Hodowców Drobiu.

Zasadnicze znaczenie dla rozwoju samorządu rolniczego w Polsce miało rozporządzenie Prezydenta RP o izbach rolniczych z dnia 22 marca 1928 roku. Rozporządzenie to otworzyło drugi okres, ważny w historii polskich izb rolniczych. Według rozporządzenia z 1928 roku izba rolnicza została zdefiniowana jako jednostka samorządu gospodarczego i osoba publiczno-prawna, działająca na obszarze jednego województwa i w granicach ustaw państwowych oraz własnego statutu.

MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja Rynku Rolnego Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Krajowa Rada Izb Rolniczych Centrum Doradztwa Rolniczego Pierwszy Portal Rolny Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych Fundacja Programów Pomocy Dla Rolnictwa logo_federacja_2