Struktura organizacyjna pierwszych polskich izb rolniczych

Przedwojenne izby rolnicze były instytucjami obligatoryjnymi, powoływanymi przez Radę Ministrów na wniosek ministra rolnictwa, zgłoszony w porozumieniu z ministrem reform rolnych oraz po zasięgnięciu opinii samorządu województwa i samorządu powiatowego oraz organizacji rolniczych.

Rada Ministrów na wniosek Ministra Rolnictwa, zgłoszony w porozumieniu z Ministrem reform Rolnych nadawała także izbie rolniczej statut, określający szczegółową organizacje izb rolniczych i decydowała o jego ewentualnych zmianach.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 22 marca 1928 roku, wprowadzające izby rolnicze na obszarze całego kraju, określało w art.3, że okręgiem działalności izby rolniczej będzie jedno województwo.

Sprawy organizacyjne i wyborcze izby zostały określone w artykułach od 16 do 47. Organy samorządowe izby stanowiły: rada izby, zarząd izby oraz prezes izby (art.16). Artykuł 17 mówi, że radę izby tworzą radcowie z wyboru i radcowie mianowani przez Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych.

Ogólną ilość radców z wyboru określał statut izby rolniczej w granicach od 20 do 70 osób. Wyboru radców mogły dokonywać osoby, które spełniały warunki:
były członkami organów uchwalających, powiatowych związków komunalnych i gmin miejskich, objętych okręgiem wyborczym
były właścicielami, dzierżawcami lub kierownikami położonych w okręgu izb gospodarstw rolnych, bądź też pracowały w okręgu izby w dziedzinie rolnictwa,
posiadały wykształcenie wyższe lub co najmniej średnie.
Zgromadzenia wyborcze wybierały połowę ilości radców z wyboru wymienioną w art.25, połowę zaś organizacje rolnicze, powoływane przez Ministra Rolnictwa i reform Rolnych. Radcowie mieli pełnić swoje czynności honorowo (art.22), choć w statucie izby może być zapis określający prawo radców do diet za dni posiedzeń rady i komisji oraz do zwrotu rzeczywistych kosztów podróży w wysokości ustanowionej przez rade izby a zatwierdzonej przez wojewodę.

Ogół radców tworzył radę izby, która była organem uchwałodawczym i kontrolnym. Do jej kompetencji należało:
uchwalanie planu budżetowego,
ustalanie opłat na rzecz izby
decydowanie o zaciąganiu pożyczek, o nabywaniu, zbywaniu nieruchomości majątku izby oraz o przejmowaniu na rzecz izby darowizn i zapisów.

Uchwały rady były podejmowane bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby radców. Rada izby zbierała się co najmniej raz do roku, w terminie określonym w statucie izby na sesje zwyczajna albo na sesje nadzwyczajną na żądanie ogółu radców lub zarządu izby, a także na żądanie Ministra Rolnictwa.

Rada izby mogła spośród swoich członków wyłaniać komisje problemowe, które zajmowały się sprawami z poszczególnych dziedzin rolnictwa i wsi. Rada mogła tym komisjom powierzać pełnienie zadań stałych lub przejściowych (art.39).

Artykuł 40 określał, że rada izby ze swego grona wybierała w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów, na okres trzech lat zarząd izby w ilości członków określonej w statucie izby. Wybory do zarządu izby odbywały się na pierwszym posiedzeniu rady, zwołanym po przeprowadzeniu wyborów radców z okręgów wyborczych i społecznych organizacji rolniczych. Zarząd był organem wykonawczym izby. Do niego należały decyzje we wszystkich sprawach nie podlegających uchwałom rady izby i nie należących do kompetencji prezesa izby. Szczegółowo czynności Zarządu oraz prawa i obowiązki jego członków zostały określone w statucie izby.

Artykuł 43 mówił o prezesie izby, który był wybierany przez zarząd izby w tajnym glosowaniu bezwzględna ilością głosów. Zarząd dokonywał również wyboru wiceprezesa izby. Zarówno prezes jak i wiceprezes izby byli zatwierdzani przez Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych. Do obowiązków prezesa izby należało reprezentowanie izby rolniczej na zewnątrz, czuwanie nad wykonaniem uchwał zarządu izby, zwoływanie i przewodniczenie posiedzeniu rady i zarządu oraz nadzór nad działalnością biura izby (Art.44).

Artykuł 46 dotyczy biura izby. Na czele biura izby stoi dyrektor powołany spoza grona radców przez prezesa izby na podstawie uchwały zarządu izby za zgodą Ministra Rolnictwa i reform Rolnych. Dyrektor biura izby podlega bezpośrednio prezesowi izby, przed którym jest odpowiedzialny za działalność biura. Dyrektor biura uczestniczy w posiedzeniach rady, zarządu i komisji izby, na których referuje sprawy, wypowiada opinie lub udziela potrzebnych wyjaśnień. Na wniosek dyrektora biura uchwalony przez zarząd prezes powołuje stałych pracowników biura, zaś pracowników czasowych prezes powołuje samodzielnie na wniosek dyrektora.

Główne zadania przedwojennych izb rolniczych określone w aktach prawnych

Przedwojenne polskie izby rolnicze w wykonywaniu swoich zadań były niezawisłe w granicach prawa od organów administracji rządowej. Spełniały więc w warunek, aby nosić nazwę instytucji samorządowej, której istota polega na prawnej niezawisłości i hierarchicznej niepodległości od innych organów.

Głównym celem izb rolniczych – według rozporządzenia Prezydenta – było zorganizowanie zawodu rolniczego.

Rozporządzenie z 22 marca 1928 roku w artykule 8 przekazywało izbom rolniczym trzy podstawowe grupy zadań:

1. 1.Przedstawicielstwo i obrona interesów rolnictwa,
2. 2.Działalność w zakresie samodzielnego popierania rolnictwa,
3. 3.Wykonywanie czynności powierzonych izbom przez ustawy i rozporządzenia oraz współpraca z władzami rządowymi i samorządowymi we wszystkich sprawach dotyczących rolnictwa.

W ramach pierwszej grupy zadań izby rolnicze:

• występowały do władz rządowych i samorządowych z wnioskami o ogólnych potrzebach rolnictwa oraz potrzebach rolnictwa w ich okręgach,
• wydawały opinię w sprawach dotyczących rolnictwa, a w szczególności opinie o projektach ustaw,
• wydawały rozporządzenia z zakresu rolnictwa i innych dziedzin związanych z rolnictwem,
• delegowały swoich przedstawicieli do organów doradczych działających przy władzach rządowych,
• składały Ministrowi Rolnictwa sprawozdania o aktualnej sytuacji w jej okręgu.

W ramach drugiej grupy zadań izby rolnicze:

• zakładały i prowadziły szkoły rolnicze oraz upowszechniały oświatę rolnicza,
• organizowały wystawy i pokazy rolnicze,
• organizowały rachunkowość gospodarstw rolnych,
• prowadziły doświadczalnictwo we wszystkich gałęziach produkcji rolnej,
• organizowały hodowlę, w tym kwalifikowały gospodarskie zwierzęta zarodowe i prowadziły księgi tych zwierząt,
• upowszechniały melioracje,
• udzielały porad i pomocy fachowej rolnikom,
• dokonywały kwalifikacji nasion wprowadzanych do obrotu handlowego,
• organizowały akcje ochrony roślin i tępienia szkodników,
• pomagały gospodarstwom dotkniętym klęskami żywiołowymi
• badały opłacalność produkcji w poszczególnych dziedzinach oraz zbierały dane statystyczne dotyczące rolnictwa
• organizowały lecznictwo zwierząt domowych,
• współdziałały w zaspokajaniu potrzeb rolnictwa w zakresie kredytów,
• pomagały przy organizowaniu zbytu płodów rolnych oraz ubezpieczeń w rolnictwie,
• opiekowały się spółkami wodnymi.

Do trzeciej grupy zadań należało wykonywanie zadań zlecanych izbie przez państwo oraz zadań takich jak np. kwalifikowanie materiału siewnego.

Na podstawie wymienionych wyżej zadań można stwierdzić, że rozporządzenie Prezydenta RP dawało izbom rolniczym bardzo szeroki zakres działania. Spośród innych ówczesnych instytucji samorządu gospodarczego, to właśnie izby otrzymały najwięcej zadań z zakresu administracji publicznej, m.in. zakładanie i utrzymywanie szkół rolniczych, organizowanie akcji ochrony roślin, opieka nas spółkami wodnymi i leśnymi. Tak więc Rozporządzenie Prezydenta RP czyniło z izb rolniczych rzeczywisty samorząd gospodarczy, zwany niekiedy agrarnym, niezawisły w ramach ustawy od administracji rządowej. Izby jako korporacja publicznoprawna były wyposażone we władztwo administracyjne, co czyniło je organami zdecentralizowanej administracji publicznej.