Święto plonów w Polsce ma bardzo długą i bogatą tradycję. Stopniowo ewoluowało z dawnych słowiańskich tradycji do dzisiejszych chrześcijańskich ceremonii. I choć w wielu miejscach kraju obchody częściowo różnią się od siebie, wszystkie są podobne i niosą to samo przesłanie – podziękowanie za urodzaj, zbiory i nadzieja na dobry przyszły rok.

Dożynki, znane również jako wyżynki, obżynki czy okrężne, to jedno z najstarszych i najważniejszych świąt rolniczych w Polsce, obchodzone od XVI wieku. Jego głównym celem jest dziękowanie za urodzaj, zamknięcie cyklu rolniczego i świętowanie zakończenia żniw. Chociaż wiele elementów dożynkowych obrzędów zmieniało się przez wieki, to jedno pozostało niezmienne – głęboki szacunek dla natury, ciężkiej pracy rolników i wdzięczność za zebrane plony. Dożynki łączą w sobie elementy religijne, ludowe oraz współczesne, co sprawia, że święto to jest nie tylko okazją do wspólnego świętowania, ale także przypomnieniem o znaczeniu rolnictwa w życiu społecznym i gospodarczym.

Od XVI wieku do współczesności

Dożynki w formie zbliżonej do współczesnej zaczęły być obchodzone w Polsce od XVI wieku. Właściciele majątków ziemskich organizowali wówczas uroczystości dla żniwiarzy, aby okazać wdzięczność za ich trudną pracę na polach. W tamtych czasach dożynki miały charakter dworski – były to uczty i zabawy organizowane przez dziedziców, w których brali udział zarówno chłopi, jak i szlachta.

Stopniowo, wraz z rozwojem społeczności wiejskich, tradycja dożynek zaczęła przechodzić z dworów na wsie. W XIX wieku dożynki stały się popularnym świętem chłopskim, które organizowali gospodarze dla swoich rodzin i pracowników. W okresie międzywojennym dożynki nabrały charakteru bardziej wspólnotowego – zaczęto organizować je na poziomie gmin, powiatów oraz parafii, co dodatkowo wzmacniało więzi społeczne między rolnikami.

Obrzędy dożynkowe – Symbolika i tradycje

Najważniejszym symbolem dożynek jest wieniec dożynkowy, pleciony z ostatnich kłosów zbóż, które pozostawiano na polu specjalnie na tę okazję. Wieńce dekorowano polnymi kwiatami, ziołami, jarzębiną, a czasem także owocami i orzechami. Wierzono, że wieniec dożynkowy ma magiczną moc – zapewniał obfite plony w nadchodzącym roku i chronił przed klęskami żywiołowymi. Wieniec niosła przodownica – najlepsza żniwiarka, a towarzyszyli jej inni żniwiarze w uroczystym pochodzie.

Uroczystości dożynkowe dzieliły się na kilka etapów. Pierwszym był obrzęd ścinania ostatnich kłosów zboża – rytuał ten symbolizował zakończenie żniw. Następnie pieczono symboliczny bochenek chleba z nowego ziarna, co miało podkreślać cykl życia i pracę rolnika. Ostatnim etapem była msza dziękczynna, podczas której święcono wieniec i proszono o urodzaj w kolejnym roku. Po zakończeniu nabożeństwa następowała część świecka, czyli uczta z tańcami, śpiewem i wspólną zabawą.

Dożynki w okresie PRL – od tradycji do propagandy

W okresie PRL-u dożynki stały się narzędziem politycznej propagandy. Władze komunistyczne wykorzystywały święto plonów do manifestowania poparcia dla socjalistycznego ustroju oraz kolektywizacji rolnictwa. Chrześcijańskie elementy dożynek, takie jak msze dziękczynne, były marginalizowane lub całkowicie zakazywane, a święto przybierało formę politycznych wieców, pochodów i przemówień.

Mimo to, wiele lokalnych społeczności starało się zachować tradycyjne obchody dożynek, organizując prywatne uroczystości z zachowaniem chrześcijańskich i ludowych elementów. Po 1989r. w Polsce dożynki powróciły do swojego pierwotnego, religijno-ludowego charakteru, z naciskiem na msze dziękczynne i podkreślenie roli rolników w społeczeństwie.

Dożynki współcześnie – Święto integrujące społeczności

Współczesne dożynki, choć zmieniły się pod względem formy, nadal pełnią ważną funkcję w polskiej tradycji. Organizowane są na poziomie gmin, powiatów, a nawet województw, często pod koniec sierpnia lub na początku września, w zależności od regionu i terminu zakończenia żniw. Święto to ma zarówno wymiar religijny, jak i świecki, co sprawia, że jest okazją do spotkań, wspólnej modlitwy oraz zabawy.

Msze dziękczynne, procesje z wieńcami, a także festyny i koncerty to stałe elementy współczesnych obchodów dożynek. Ważnym elementem jest także konkurs na najpiękniejszy wieniec dożynkowy, w którym rywalizują lokalne społeczności, koła gospodyń wiejskich i rolnicy. W niektórych regionach Polski zachowały się także elementy dawnych obrzędów, takie jak przystrajanie ostatnich kłosów, choć dzisiaj mają one głównie symboliczny wymiar.

Wieniec dożynkowy – Tradycja i nowoczesność

Wieniec dożynkowy, który od wieków był symbolem zakończenia żniw, wciąż odgrywa centralną rolę w obchodach dożynek. Tradycyjnie pleciony ze zbóż, dziś przybiera różnorodne formy – od klasycznych kształtów korony, po nowatorskie konstrukcje nawiązujące do współczesnych wydarzeń czy lokalnych symboli. Wieniec, choć zmienił swoje znaczenie na bardziej symboliczne, wciąż stanowi ważny element kultury ludowej, a jego przygotowanie to okazja do wspólnej pracy i rywalizacji.

Dożynki jako symbol polskości

Dożynki to nie tylko święto rolników, ale także ważny element polskiej tożsamości. Przez wieki były symbolem więzi z ziemią, szacunku dla natury i ciężkiej pracy. Pomimo historycznych zawirowań, zmieniających się czasów i obyczajów, dożynki przetrwały jako święto jednoczące społeczności wiejskie i przypominające o roli rolnictwa w budowaniu kraju. To święto, które wciąż łączy tradycje słowiańskie, chrześcijańskie i współczesne, będąc odzwierciedleniem polskiej kultury i historii.

Choć znaczenie rolnictwa zmienia się na przestrzeni lat, dożynki pozostają ważnym elementem polskiego krajobrazu kulturalnego. Są symbolem szacunku dla ziemi i ciężkiej pracy rolników, ale jednocześnie pełnią funkcję integracyjną i promocyjną, szczególnie w lokalnych społecznościach takich jak gmina Klimontów i kazda gmina województwa świętokrzyskiego. Dla mieszkańców są okazją do wspólnego świętowania, podtrzymywania tradycji i przypomnienia sobie o korzeniach. To święto, które wciąż łączy tradycje słowiańskie, chrześcijańskie i współczesne, będąc odzwierciedleniem polskiej kultury i historii.

Dożynki to święto głęboko zakorzenione w polskiej tradycji, mające swoje korzenie w dawnych obrzędach słowiańskich, które na przestrzeni wieków ewoluowało, zachowując jednak swoje pierwotne wartości – wdzięczność za plony, szacunek dla pracy rolników oraz radość z zakończenia ciężkiego sezonu żniw. Obecnie dożynki są nie tylko okazją do świętowania, ale również świadectwem polskiej kultury, w której tradycja i współczesność spotykają się w harmonijnym połączeniu.

W gminie Klimontów dożynki odbyły się 15 sierpnia 2025r. Uczestniczyłam w nich jako mieszkanka oraz z ramienia Świętokrzyskiej Izby Rolniczej jako przewodnicząca Komisji oceny wieńców z poszczególnych sołectw. Było ich piętnaście, zatem wybór był bardzo trudny i co najmniej kilka zasługiwało na pierwsze miejsce. Komisja wyróżniła w tym roku wieniec sołectwa ZAKRZÓW, który tym samym będzie reprezentował Gminę Klimontów na dożynkach powiatowych w Sandomierzu w dniu 31 sierpnia br. Serdecznie gratulujemy i życzymy powodzenia na dalszych etapach konkursów wieńcowych. W załączeniu zdjęcia z uroczystości, szczególnie zdjęcia wieńców i wymarsz korowodu dożynkowego spod kościoła parafialnego pw. Św. Józefa.

Ewa Borycka -gł. specjalista ds. agroturystyki i wgd

Przepiękny i zarazem lekki w swojej formie wieniec Klimontowa